Προφορική ιστορία
Η προφορική ιστορία είναι μια ιστορία που:
– δομείται γύρω από τους ανθρώπους,
– ζωντανεύει την ίδια την ιστορία και διευρύνει τον ορίζοντά της,
– φέρνει την ιστορία μέσα στην κοινότητα και τη βγάζει έξω από αυτήν,
– προσφέρει μια αμφισβήτηση των κοινών τόπων της ιστορίας,
– είναι ένα μέσο ριζικής μεταμόρφωσης της κοινωνικής σημασίας της ιστορίας,
Paul Thompson, Φωνές από το παρελθόν – Προφορική Ιστορία, 2002, 53.
Η Προφορική Ιστορία είναι μια πολύπλευρη προσέγγιση του παρελθόντος με διεπιστημονικό και συνεργατικό τρόπο. Στο επίκεντρό αυτής της ερευνητικής πρακτικής βρίσκεται η συνέντευξη με τους πρωταγωνιστές του παρελθόντος. Πρόκειται για μια “ιστορία από τα κάτω” που συμβάλλει στον εκδημοκρατισμό και τον εξανθρωπισμό της Ιστορίας και διαμορφώνει μια ιστορική γνώση και κρίση αναγνωρίζοντας την πολυμορφία των ανθρώπινων εμπειριών. Η προφορική Ιστορία δεν καταγράφει απλώς τις βιωμένες εμπειρίες ανθρώπων για να γεφυρώσει κενά στη γραπτή Ιστορία, αλλά συμβάλλει επίσης σε μια πληρέστερη κατανόηση του ιστορικού γίγνεσθαι μέσα από τις ερμηνείες των ίδιων των αφηγητών, όπως επισημαίνει η Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, πρόεδρος της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Οι αφηγήσεις που καταγράφονται από τους ερευνητές της προφορικής ιστορίας μπορεί να επικεντρώνονται σε ιστορικά γεγονότα (μια φυσική καταστροφή, έναν πόλεμο, μια μεγάλη απεργία) ή σε προσωπικές εμπειρίες και βιώματα (καθημερινή ζωή, εμπειρίες από την Κατοχή, εμπειρίες μετανάστευσης) ή συνδυασμό τους. Η επεξεργασία των συνεντεύξεων και η αρχειοθέτησή τους με τρόπο που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στο μέλλον από άλλους ερευνητές είναι ένας από τους βασικούς στόχους της προφορικής ιστορίας.
Οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας δημιουργούνται από ανθρώπους της γειτονιάς, του τόπου, όχι απαραίτητα ιστορικούς. Στόχος τους είναι, αφού παρακολουθήσουν ειδικό εκπαιδευτικό σεμινάριο, να συλλέξουν μαρτυρίες και διηγήσεις, εφαρμόζοντας τη μεθοδολογία που διδάχθηκαν, με σκοπό να διαφυλάξουν αυτές τις μνήμες και να συνεισφέρουν επιπλέον οπτικές για ένα ιστορικό φαινόμενο.
Συλλογική μνήμη
Η ιδιαιτερότητα της προφορικής μαρτυρίας συνίσταται στην προφορικότητα και στη διαμεσολάβησή της από την μνήμη. Η συλλογική μνήμη αποτελεί επικοινωνιακή διαδικασία που προϋποθέτει την αναφορά σε μια κοινωνική ομάδα (π.χ. κοινωνική τάξη, εκκλησία, οικογένεια). Η σχέση της γλώσσας με τη συλλογική μνήμη είναι διαλεκτική, αφού η συλλογική μνήμη αναδύεται μέσα από τη γλώσσα (αφηγήσεις, συζητήσεις) και οι αναμνήσεις, με τη σειρά τους, είναι δομημένες γλωσσικά νοηματοδοτώντας το παρελθόν. Σύμφωνα με τη θεωρία της διαλογικότητας του Μιχαήλ Μπαχτίν (The Dialogic Imagination: Four Essays. Austin: University of Texas Press, 1981), η γλώσσα είναι διαλογική, όπως είναι και η ίδια η ζωή από τη φύση της. Ο ανθρώπινος λόγος χαρακτηρίζεται από ετερογλωσσία και πολυφωνικότητα. Άλλοτε ενσωματώνει τη «φωνή» της παράδοσης, άλλοτε της εξουσίας, της ηλικιακής του ομάδας κ.λπ. Οι φωνές αυτές εκδηλώνονται σε διαφορετικά επίπεδα, διαλέγονται, αλλά και αναμετρώνται.
Από παραγωγικές συγκρούσεις αναδύεται η αμφισβήτηση του ορθολογικού και της ίδιας της πραγματικότητας. Η πραγματικότητα δεν υπάρχει παρά μονάχα επειδή εμείς, κοινωνικά υποκείμενα (άτομα ή ομάδες), την κατασκευάζουμε σ’ ένα συγκεκριμένο περιβάλλον -με επιλογές, απλοποιήσεις, παραμορφώσεις, εκλογικεύσεις, πρόσθεση και αφαίρεση στοιχείων που φιλτράρονται κανονιστικά.
Η ανάμνηση είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό μια ανακατασκευή του παρελθόντος με τη βοήθεια δεδομένων που δανειζόμαστε στο παρόν, ανακατασκευή την οποία έχουν προετοιμάσει άλλες ανακατασκευές που έχουν δημιουργηθεί σε προηγούμενες εποχές κι απ’ όπου η εικόνα του παρελθόντος έχει προκύψει ήδη παραλλαγμένη.
Maurice Halbwachs, “Η συλλογική μνήμη”.
Ομάδα Προφορικής Ιστορίας για τη μαύρη σταφίδα
Ο οργανισμός Πριμαρόλια δημιούργησε την πρώτη Ομάδα Προφορικής ιστορίας για τη μαύρη σταφίδα, εξερευνώντας και καταγράφοντας πτυχές της ιστορίας από όλες τις περιοχές παραγωγής της αλλά και από λιμάνια και χώρες του εξωτερικού, εκεί που η μαύρη σταφίδα αποτελούσε -και αποτελεί- ένα πολύτιμο εισαγόμενο προϊόν, χτίζοντας έτσι ένα μεγάλο δίκτυο όχι μόνο εμπορικών και οικονομικών συναλλαγών αλλά και κοινωνικών και πολιτιστικών ανταλλαγών.
Γλωσσάρι της μαύρης σταφίδας
Λέξεις σημαίνει μνήμες. Κυρίως λέξεις ιδιαίτερες, λέξεις που χάνονται.
Ως πρώτο βήμα στην καταγραφή της προφορικής ιστορίας δημιουργήσαμε το Γλωσσάρι της μαύρης σταφίδας με μια αρχική καταγραφή λέξεων από την καλλιέργεια και την καθημερινότητα των ανθρώπων της μαύρης σταφίδας. Στόχος, πέρα από τη δημιουργία του λεξικού, είναι να μπορούν αυτές οι λέξεις να συνδεθούν με μνήμες, να ξυπνήσουν μνήμες και, ως εργαλείο πλέον της Ομάδας Προφορικής Ιστορίας, να ανασύρουν ιστορίες από το παρελθόν, συνεισφέροντας στη διεξαγωγή των συνεντεύξεων.
Η συνεισφορά σας στον εμπλουτισμό του μπορεί να είναι σημαντική.
